Oprowadzanie ogólne

 Spotkanie z pieniądzem

Za chwilę zaproszę Państwa do pierwszej Sali, w której magiczna animacja wprowadzi was w świat pieniądza. Spadające pieniądze, znikające, gdy podchodzimy do nich, nasuwają na myśl problem łatwości z jaką je wydajemy, w przeciwieństwie do trudu ich zarabiania. W sali są lustra, po lewej, prawej stronie dające efekt nieskończoności także Uwaga! w rzeczywistości sala jest o wiele mniejsza. Jeśli ktoś się źle poczuje proszę wyjść z Sali. Proponuję, abyśmy za chwilę weszli wszyscy razem do Sali i ustawili się w jednej linii obok mnie. I po usypaniu góry złota, pod koniec na trzy cztery wszyscy razem zrobimy krok do przodu by sięgnąć po złote monety.

Trzeba zarabiać pieniądze, a nie czekać aż spadną nam z nieba. Zapraszam Państwa do następnej Sali.

Antyk Średniowiecze Nowożytność

Jesteśmy w sali Antyk- średniowiecze-nowożytność, przedstawiamy w niej historię pieniądza od czasów przed monetarnych aż do początków XIX w.

Gablota nr 1: Przejdźmy do pierwszej gabloty. Pieniądze wcale nie są tak starym wynalazkiem jak mogłoby nam się wydawać. Monety zostają wynalezione dopiero w VII wieku przed naszą erą w Lidii. Dlatego ludzie wcześniej musieli radzić sobie inaczej posługując się w handlu barterem. Barter, czyli wymiana towaru za towar, nie zawsze się sprawdzał. Po prostu niektóre towary były chętniej przyjmowane, inne mniej. W związku z tym pewne towary bardzo szybko zaczęły pełnić funkcje pieniądza, nazywamy je płacidłami. Te towary musiały być trwałe, zestandaryzowane, łatwe do przechowywania, łatwe do podziału i akceptowane przez ludzi jako środek wymiany. W gablocie możecie państwo zobaczyć przykłady takich płacideł. Mogły być to na przykład muszle kauri, miedziane krzyże, którymi płacono na terenie Afryki jeszcze w początkach XX w., czy też miedziane bransolety manilas. U Słowian płacidłami były skóry, płótno, bursztyn i sól. Najstarsze cywilizacje świata z obszaru starożytnego Egiptu i Mezopotamii były cywilizacjami rolniczymi. W związku z tym na tym obszarze funkcję płacidła pełniło zboże. To w zbożu płacono podatki. W gablocie mamy przykład form do wypieku chleba. Bardzo ciekawym płacidłem były kamienne kręgi z wysp Yap na Pacyfiku. Pieniądz taki osiągał średnicę nawet 4 metrów i służył do większych transakcji. Zwróćcie państwo uwagę, że każde z tych płacideł miało jakieś wady, niektóre z nich były trudne do przechowywania i transportowania (jak kamienne kręgi) albo nie były dość trwałe (jak muszle kauri). I w związku z tym, ludzie szybko zorientowali się, że metale doskonale nadają się jako forma płacideł. Kruszce, które są trwałe i podzielne. Początkowo płacono kruszcami na wagę. W gablocie mamy ilustrację ukazującą wagę szalkową, na której odważano srebrne pierścienie. Mamy tutaj też przykład srebrnych łamańców, dla których również stosowano system wagowy. W tej sytuacji trzeba było zaufać osobie, która waży. Ktoś musiał zagwarantować, że ich waga jest właściwa i nie jesteśmy oszukiwani. I to władca wziął na siebie tą odpowiedzialność, przystawiając swoją pieczęć na odważniku. I stąd już krótka droga do wynalezienia monety. Bo moneta to nic innego jak pieczęć przystawiona, tym razem nie na odważniku, a na kawałku metalu w formie regularnego krążka.

Zapraszam do gabloty, w której znajduje się pierwsza moneta na świecie.

Gablota nr 2: Zapraszam państwa do gabloty, w której możecie obejrzeć najstarszą monetę w naszych zbiorach. Przyjrzyjcie się jej dokładnie. Jest to mała grudka metalu z wybitym

wizerunkiem lwa. Ta niewielka moneta to Hemihekta. Pochodzi z VII w. p.n.e. z terenu Lidii. To dzisiejsza zachodnia Turcja. Pierwsze lidyjskie monety bite były z elektronu, czyli naturalnego stopu złota i srebra. Jaka była wartość tej monety? Całkiem spora, można było za nią kupić 2 kozy lub 3 owce. Moneta trudna w użyciu ze względu na to, że w przypadku naturalnego stopu, nigdy nie wiemy, ile tam jest złota, a ile srebra.Gablota nr 4: W związku z tym Grecy, którzy przejęli wynalazek monety, zaczęli wybijać swoje monety z jednego rodzaju kruszcu, ze srebra. W starożytnej Grecji prawie każde polis wybijało swoje własne monety. W gablocie mamy przykład srebrnej tetradrachmy wybitej w Atenach w V w. p.n.e. To tzw. ateńska sówka. Na awersie znajduje się wizerunek Ateny, bóstwa opiekuńczego Aten. A na rewersie sowa – ptak poświęcony tej bogini, symbol mądrości i listek drzewa oliwnego. Bo z produkcji oliwy słynęły Ateny. Inny przykład, moneta z wyobrażeniem pszczoły, która była symbolem Efezu. Pszczółkami nazywano też kapłanki świątynne Artemidy w Efezie. Pamiętajmy, że Grecja była podzielona na setki rywalizujących ze sobą miast-państw, greckich polis. Warto też dodać, że Grecy swój system pieniężny opierali na babilońskim systemie liczbowym (system sześć dziesiętny).

Gablota nr 5:

Pierwszym władcą, którego realistyczny portret znalazł się na monecie był Aleksander Wielki. Jak dobrze wiemy, Aleksander umiera młodo w 323 roku p.n.e. podbiwszy imperium perskie. Aleksander nie zostawia żadnego potomka, w związku z tym dowódcy wojskowi zaczynają rywalizować między sobą o władzę. Najprawdopodobniej to następcy Aleksandra umieścili jego wizerunek na monecie próbując legitymować swoją władzę, kiedy rywalizowali o spadek po nim. Zwróćcie uwagę na powiększenie monety, na jego głowie widzimy skalp lwa, atrybut Heraklesa. Co ciekawe to przedstawienie nawiązuje do boskości Aleksandra. Liczne podboje Aleksandra Wielkiego oznaczały w praktyce poszerzenie rynku i masowe przemieszczanie się ludzi.

Gablota nr 6: Zaproszę państwa dalej, do gabloty, która jest poświęcona Rzymowi. Rzymianie od Greków przejęli wynalazek oficjalnej monety. Jak widać rzymianie w swoim mennictwie używali 3 rodzajów kruszców. Były to srebrne denary, złote aureusy i miedziane sesterce Rzymianie zaczęli wybijać swoje monety w III wieku p.n.e. Monety stanowiły jeden ze środków propagandy. I nic w tym dziwnego, monety były wtedy praktycznie jedynym środkiem, który szybko mógł dotrzeć do dużej ilości ludzi.

W okresie republiki pojawiają się w Rzymie prywatni bankierzy. Zwróćcie państwo uwagę na znajdujące się w gablocie zdjęcia płaskorzeźb z wyobrażeniami rzymskich bankierów Jak zapewne państwo wiecie, fora były to miejsca pełniące funkcje placów targowych i rynków. To właśnie w ich pobliżu pracowali bankierzy, prowadząc operacje na długich ławach zwanych banco. Stąd dzisiejsze słowo bank. Natomiast polskie słowo moneta wzięło się stąd, że pierwsza mennica rzymska znajdowała się na Kapitolu w świątyni Junony Monety.

*Oprócz tego widzimy w tej gablocie monety, które obiegały na tym terenie w czasach Heroda Wielkiego czy Poncjusza Piłata znanych nam z Biblii. Są wśród nich monety, które mogły być słynnymi 30 srebrnikami, które oferowano Judaszowi za zdradę Jezusa. Nie wiemy jakie były to konkretnie monety. Pewne jest to, że, były one wykonane ze srebra. Mogły to być szekle, którymi płacono podatki świątynne; fenickie statery, ponieważ Judea graniczyła z terenami Fenicji. Fenicjanie byli to znani kupcy; denary, którymi płacono podatki na rzecz państwa rzymskiego; lub tetradrachmy pochodzące z obszarów syryjskiej Antiochii.

Gablota nr 7:

Przechodzimy do kolejnej epoki, średniowiecza. W V wieku n.e. cesarstwo zachodnio rzymskie upada. W wyniku najazdów barbarzyńskich obszary dawnego cesarstwa zachodnio rzymskiego zostały zniszczone. Z tego powodu gospodarka cofa się do gospodarki towarowej, opartej na wymianie. Sytuacja zmienia się dopiero kiedy Karol Wielki zaczyna panować nad Frankami. Karol Wielki próbował nawiązać do potęgi cesarstwa rzymskiego i nawet w 800 roku koronował się na cesarza rzymskiego. Próbował dokonać reformy monetarnej państwa opierając ją na srebrnym denarze. Dwanaście nowych denarów odpowiadało jednemu solidowi (nie wybijanemu jako realna moneta), których z kolei dwanaście wchodziło na jeden funt. Karol Wielki chciał dać obywatelom nową, solidną i ujednoliconą monetę.

Cesarstwo wschodnio rzymskie, zw. przez historyków również, Cesarstwem Bizantyjskim, przetrwa jeszcze do XV wieku. Co ciekawe Bizantyjczycy uważali się za spadkobierców rzymian, mimo że posługiwali się językiem greckim. Obszar Bizancjum był najpotężniejszym i najbogatszym obszarem ówczesnej Europy. Można to zaobserwować patrząc na monety zgromadzone w tej gablocie. Monety, które znajdują się po lewej stronie to monety wybijane w cesarstwie bizantyjskim, wykonane są ze złota. Warto zwrócić uwagę na ciekawą ikonografię tych monet. Bardzo często na monetach pojawia się postać Chrystusa królującego lub Chrystusa towarzyszącego władcy. Był to sposób na legitymowanie swojej władzy (władza z nadania boskiego).

Interesujące dla nas Polaków jest to, że w momencie, kiedy polska przyjęła chrzest z zachodu czerpaliśmy wzory, które pierwotnie opracował Karol Wielki. W związku z tym pierwsze polskie monety podobnie jak na zachodzie Europy, będą srebrnymi denarami. Za jednego denara z czasów Bolesława Chrobrego można się było utrzymać prawie przez 2 tygodnie. Wizerunek denara znalazł się na drugiej stronie banknotu o nominale 10 zł i 20 zł. Na banknocie 20 zł jest to denar princess polonie czyli książę polski (w otoku po łacinie widnieje napis) oraz wizerunek pawia, symbol chrześcijaństwa.

O najstarszych polskich monetach opowiem państwu więcej w Sali. Gabinet Numizmatyka

Gablota nr 8: Sytuacja nieco zmieniła się w XI, XII i XIII wieku. Chciałabym, aby państwo porównali sobie monety, które prezentujemy w tej gablocie z monetami z gabloty poprzedniej. Na pierwszy rzut oka widać, że te monety są mniejsze, cieńsze, a wynikało to z tego, że miały one mniejszą zawartość srebra. Władcy wraz z rozwojem państwowości i umocnieniem się systemu podatkowego bardzo często próbowali zarabiać na poddanych. Zmuszali poddanych do wymiany monet, czyli do oddania monet, które znajdowały się w obiegu, a następnie wybijano z pozyskanego srebra nowe monety z obniżoną zawartością tego srebra.

W pełnym średniowieczu sytuacja w Europie zmieniła się m.in. na skutek ustania wielkich najazdów. Pojawia się wiele wynalazków wpływających na wzrost wydajności w rolnictwie, warto też wspomnieć o wyprawach krzyżowych, które umożliwiają częste kontakty ze wschodem. To wpływa na ożywienie handlu, coraz częściej pojawiają się transakcje handlowe na duże kwoty. W związku z tym pojawia się zapotrzebowanie na nową, większą i solidniejszą monetę (lepszą w porównaniu do np. małych, srebrnych brakteatów). W XII wieku w państwach włoskich zaczynają być wybijane srebrne grosze- denarus grossus – z łaciny oznacza to duży, gruby denar. Monety złote po raz pierwszy pojawiają się od czasów rzymskich w XIII wieku; we Florencji złote floreny, a w Wenecji złote dukaty. Później w XIII wieku władca Czech, Wacław II wprowadza grosze praskie, które stały się niezwykle popularne w tej części Europy. W XIV wieku Kazimierz Wielki wprowadza grosze krakowskie, które były wzorowane na groszu praskim zarówno co do wartości, jak i typologii. Na awersie widniała korona i napis w podwójnym otoku: KAZIMIRVS PRIMVS DEI GRATIA REX POLONIE (Kazimierz Pierwszy z Bożej łaski król Polski). Rewers zdobił orzeł otoczony napisem: GROSI CRACOVIENSESS (grosze krakowskie). Dzisiaj grosze mają dla nas zupełnie inną wartość niż w średniowieczu.

Gablota nr 9: Jak wiemy dzisiejsza złotówka dzieli się na 100 groszy. Wydawać by się mogło, że tak było od zawsze, ale w rzeczywistości system dziesiętny wcale nie jest taki stary. W Europie system ten po raz pierwszy zostanie przyjęty przez Piotra I na początku XVIII wieku, a w Polsce przyjmie się dopiero w okresie zaborów. Natomiast polski system pieniężny od XV wieku zakładał, że na jednego złotego będzie wchodziło 30 groszy. Pierwotnie Złoty był jednostką obrachunkową. W XV wieku na ziemie polskie napływały różne rodzaje monet złotych i srebrnych. W związku z tym jakiekolwiek obliczenia: podatków, żołdu, wymiany handlowej stwarzało ogromne problemy. Stąd narodził się pomysł stworzenia jednostki obrachunkowej. Pod konie XV wieku na sejmie w Piotrkowie ustalono, że na jednego złotego będzie wchodziło 30 groszy srebrnych. Groszami normalnie płacono. Reformy Zygmunta Starego utrwaliły tą zasadę podziału złotego na 30 groszy.

W gablocie widzimy srebrną monetę zwaną półkopkiem. Zwróćcie uwagę na zapis cyframi rzymskimi XXX. Jak już wiemy 1 złoty dzielił się na 30 groszy a 1 kopa to 60, pół kopy to 30, stąd nazwa półkopek. Wybita w 1564 roku przez Zygmunta Augusta, syna Zygmunta Starego. Ponieważ moneta ta była wybita na Litwie, trwają spory czy można uznać ją za pierwszą polską złotówkę. Przyjrzyjmy się bliżej ikonografii. Na awersie mamy monogram królewski. Na rewersie Zygmunt August w postaci herbów pokazał nam najważniejsze ziemie nad którymi panował. Będziemy mieli: białego orła symbolizującego Koronę; pogoń symbolizującą Litwę, archanioła Michała, który był herbem ziemi kijowskiej; wołyński krzyż i żmudzkiego niedźwiedzia. W środku znajduję się herb Sforzów, włoskiej rodziny, z której pochodziła matka Zygmunta Augusta, Bona Sforza.

Gablota nr 11: Przejdźmy do kolejnej gabloty, w której pokażę państwu pierwszą polską złotówkę. XVII wiek to wiek wojen. W Polsce są to wojny ze Szwecją, Turcją i Rosją oraz powstanie Chmielnickiego. Jan Kazimierz, który panował w okresie potopu szwedzkiego znajduje się w trudnej sytuacji i w związku z tym próbuje podreperować gospodarkę i skarb państwa. Decyduje się na emisję monety o wartości nominalnej 30 groszy. Faktyczna zawartość srebra w monecie wynosi od 12 do 18 groszy. Królestwu pozwala to zaoszczędzić na srebrze. Władca tego nie ukrywa. Na legendzie monety znajduje się łaciński napis brzmiący mniej więcej tak: wartość monecie daje nie kruszec, ale zbawienie ojczyzny, czyli podniesienie jej z upadku. Moneta jest nazywana tymfem od nazwiska Andrzeja Tymfa, dzierżawcy mennicy u którego te monety były wybijane. Była to moneta pod wartościowa i król wypłacał w niej żołd.

W tym samym czasie, kiedy Rzeczpospolita cierpiała w wyniku wojen ze Szwecją, również w Szwecji zaszły doniosłe zmiany, które doprowadziły do powstania pierwszych europejskich banknotów. Zapraszam państwa do kolejnej sali.

Systemy pieniężne

W tej Sali opowiem państwu więcej o systemach pieniężnych, pokażę również jak powstały pierwsze banknoty w Europie.

W XVII wieku w Szwecji brakowało kruszców. Szwedzi byli ubodzy w srebro i złoto. Natomiast po odkryciu olbrzymich złóż miedzi na północy kraju Szwedzi decydują się wprowadzić do obiegu trzeci kruszec-miedź. Moneta płytowa, jak państwo widzą. Można ją podnieść. Niech państwo spróbują, waży prawie 20 kg. Pamiętajmy, że miedź była znacznie tańsza od złota i srebra. Dlatego powstały pieniądze, ogromnych rozmiarów, zwane platmyntami. Jej wartość to 10 dalerów srebrnych. Szwedzi zaczęli oddawać te monety w depozyt do banku, a w zamian otrzymywali pokwitowania na okaziciela potwierdzające, że są właścicielami takiej monety. I tak w latach 60. XVII wieku powstał bank prywatny, a potem bank państwowy Sveriges Riksbank. Tak powstały w Europie pierwsze pieniądze papierowe, ponieważ Szwedzi zaczęli tymi kwitami regulować należności. Możecie obejrzeć w gablocie jak wyglądały takie pieniądze zwróćcie uwagę na liczbę podpisów. Nie bez przyczyny jest ich tak dużo. Była to nowa forma pieniądza, dlatego ludzie na początku byli nieufni i potrzebowali solidnej gwarancji wartości tego papieru. Taką gwarancję dawały osoby, które na nim się podpisały. Pamiętajcie, że w każdej chwili można było wymienić te banknoty na miedź udając się do banku, ale w praktyce nikt tego nie robił, ponieważ taka forma płatności była zwyczajnie bardzo wygodna. Bardzo szybko pomysł Szwedów podchwyciły inne państwa, I w 1694 r. powstał Bank Anglii, który w podobny sposób emitował banknoty, z tą różnicą, że Anglicy zabezpieczali banknoty monetami srebrnymi i złotymi. Szybko zorientowano się, że pokrycie emisji kruszcem nie musi wynosić 100%, bowiem jest mało prawdopodobne, by wszyscy posiadacze banknotów przyszli po swój kruszec równocześnie, od tego czasu Znaczenie banków centralnych rośnie. Od początku XIX wieku Anglicy zaczęli zabezpieczać swoje banknoty tylko monetami złotymi, system ten nosi nazwę Gold Standard. Wkrótce dołączyły do nich inne państwa europejskie.

Po konferencji w Genui w 1922 r. państwa przyjmowały jeden z dwóch systemów. Pierwszym był Gold Bullion Standard, czyli system waluty złotej w sztabach. Zwykłych ludzi nie było stać na wymianę banknotów na kruszec, pozwalało to na emisję większej ilości banknotów. Drugim systemem był Gold Exchange Standard, czyli system, w którym w skład pokrycia wchodziło złoto oraz inne waluty wymienialne na złoto system przeznaczony raczej dla krajów słabszych gospodarczo.

Wielki Kryzys lat 30-tych przyniósł powszechne odejście od wymienialności na złoto. Podczas II wojny światowej, w 1944 r., odbyła się konferencja w Bretton Woods (Stany Zjednoczone), której celem było opracowanie nowych zasad funkcjonowania międzynarodowego systemu walutowego w świecie powojennym. Z ważnych instytucji, powołano wtedy Międzynarodowy Fundusz Walutowy i

Bank Światowy. Istotą systemu z Bretton Woods była wzajemna wymienialność walut po sztywnym kursie, z tolerancją odchyleń 1% w górę i w dół. System ten był jednak nadal powiązany z kruszcem. Poszczególne kraje wyznaczyły oficjalny parytet swojej waluty w złocie.

. Ostateczne odejście od wymienialności pieniędzy na złoto miało miejsce w 1971 r., kiedy to Stany Zjednoczone zawiesiły wymienialność dolarów na złoto. Tym samym zerwane zostały związki między pieniądzem a kruszcem. Odtąd wartość pieniądza opiera się wyłącznie na zaufaniu i na prawnym przymusie ich przyjmowania. Dziś pieniądz, którym się wszyscy posługujemy to pieniądz fiducjarny, od słowa fides oznacza wiarę. Po 1971 r. wzrosło znaczenie polityki pieniężnej, która musiała zapewnić stabilność systemu walutowego bez kotwicy w postaci odwołania do kruszcu. To zadanie należy do banków centralnych, aby stać na straży wartości tych pieniędzy. Zapraszam państwa dalej.

Ulica wielkich polskich ekonomistów.

Witam państwa na ulicy wielkich polskich ekonomistów. Jest to przestrzeń poświęcona uczonym, których koncepcje ekonomiczne i dorobek naukowy przyczyniły się do rozwoju naszej gospodarki.

Na progu Sali wita nas Fryderyk Skarbek, Nazywany ojcem polskiej ekonomii. Był myślicielem, historykiem, ekonomistą, pisarzem i działaczem społecznym. Jest uważany za najwybitniejszego ekonomistę okresu Królestwa Polskiego. Po studiach we Francji przez kilkanaście lat wykładał ekonomię polityczną na Uniwersytecie Warszawskim. W tym czasie opracował pierwsze polskie podręczniki z zakresu ekonomii. Można z nim nawet porozmawiać. Możemy zadać mu pytanie: Jak został nauczycielem akademickim? Posłuchajcie.

Zapraszam was teraz tutaj. Jak widzicie Narodowy Bank Polski poświęcił wielkim Polakom wyjątkową serię monet kolekcjonerskich – „Wielcy polscy ekonomiści”. Serię otwiera moneta upamiętniająca Mikołaja Kopernika autora traktatu o pieniądzu, w którym sformułował prawo mówiące o tym, że pieniądz lepszy jest wypierany przez pieniądz gorszy. Kopernik był orędownikiem odpowiedzialnej polityki monetarnej, polegającej na ujednoliceniu waluty znajdującej się w obiegu.

I kolejna moneta kolekcjonerska, to moneta upamiętniająca Stanisława Grabskiego – brata Władysława, Stanisław Grabski to polityk, naukowiec i publicysta. Opowiadał się za gospodarką opartą na istnieniu dużej liczby prywatnych małych i średnich przedsiębiorstw. Szczególną rolę przypisywał państwu, w którym widział czynnik regulujący istotne kwestie społeczno-ekonomiczne.

Przejdźmy sobie dalej na ulicę bankową.

Ulica bankowa

Banki na ziemiach polskich wyszły z pierwszej wojny światowej i z powojennej inflacji bardzo osłabione. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w roku 1918 r. Rozwój organizacyjny banków ogranicza szalejąca inflacja niszcząca zasoby kapitałowe banków. W zrujnowanym, pozbawionym kapitału kraju organizatorem życia gospodarczego staje się Państwo. W latach 1918–1923 kształtują się zręby bankowości państwowej. Zadaniem banków państwowych jest odbudowa kredytu długoterminowego, podczas gdy banki komercyjne koncentrują się na kredycie krótkoterminowym. W 1919 r. powstaje Pocztowa Kasa Oszczędności (PKO), która wykorzystując sieć placówek pocztowych, gromadzi oszczędności ludności). Powołany do życia również w 1919 r. Państwowy Bank Rolny (PBR) dostarcza kredytu dla rolnictwa. Jeśli chodzi o Pocztową Kasę Oszczędnościową będziemy przechodzić obok skarbonek, który miały zachęcać obywateli do oszczędzania.

Zwróćcie państwo uwagę na listę rankingową banków polskich z 1936 roku, która pokazuje ogromną różnorodność banków w tamtym czasie. W II Rzeczypospolitej działy banki państwowe (5) i prywatne (33) oraz powołany do życia w 1924 r na mocy reform Władysława Grabskiego Bank Polski SA, który pełnił funkcję banku centralnego. Najpotężniejszym bankiem był Bank Gospodarstwa Krajowego (państwowy), którego kapitał był o 50 % wyższy niż Banku Polskiego SA.

Gablota wielokulturowość. Po odzyskaniu niepodległości Polska była krajem wielonarodowym, wielowyznaniowym oraz wielojęzycznym. Do największych mniejszości narodowych zaliczali się: Ukraińcy, Żydzi, Białorusini i Niemcy. Banki spółdzielcze mniejszości narodowych odgrywały ważną rolę w dwudziestoleciu międzywojennym. Ich działalność odpowiadała potrzebom i możliwościom członków. W przeciwieństwie do banków komercyjnych (czy państwowych) banki spółdzielcze (każde, nie tylko mniejszości narodowych) nie dążyły przede wszystkim do maksymalizacji zysku. Wyróżniały się tym, że jego członkowie mogli dostać tani kredyt. Banki spółdzielcze cieszyły się uznaniem, a wzrastająca suma udzielonych pożyczek potwierdziła, jak bardzo potrzebna była w tym okresie instytucja kredytowa działająca w oparciu o zasady spółdzielcze. Działalność spółdzielni była istotnym czynnikiem usprawniającym obieg pieniężny w kraju.

Przejdźmy dalej do banku centralnego.

Bank centralny

Sala Bank centralny to miejsce poświęcone historii i współczesności polskiej bankowości centralnej. Bank centralny to jedna z najważniejszych centralnych instytucji państwa. Ma silne umocowanie prawne w konstytucji, jej fragment zobaczycie na ścianie. Warto w tym miejscu powiedzieć o trzech funkcjach banku centralnego. Bank centralny jako bank państwa. NBP prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych. Bank centralny jako instytucja emisyjna. NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym. Ponadto organizuje obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu. Bank centralny jako bank banków. Odpowiada za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego i nadzoruje systemy płatności.

Polskiej bankowości centralnej brakowało ciągłości, co pokazują zmieniające się nazwy: Bank Polski, Bank Polski SA, Narodowy Bank Polski. Te zmiany wynikały z burzliwych dziejów Polski – zabory, powstania, wojny, okres komunizmu.

Pierwsze pomysły na powołanie banku centralnego w Polsce pojawiły się już w XVIII wieku. Konkretny projekt przedstawił warszawski bankier Andrzej Kapostas. W projekcie zaproponował, aby bank emitował pieniądz papierowy. Ale ostatecznie ten pomysł został odrzucony przez posłów podczas Sejmu Wielkiego.

Natomiast pierwsze polskie banknoty pojawiły się w postaci biletów skarbowych. Były emitowane w czasie insurekcji kościuszkowskiej. Za ich emisję odpowiadała powołana w 1794 r. Dyrekcja Biletów Skarbowych. Zwróćcie państwo uwagę na to, że bilety te mają poprzycinane, nierówne brzegi. Wynika to z tego, że bilety były drukowane w bloczkach, i odcinane na górze, w zależności od potrzeb. Bilety o nominale np. 500 zł i 1000zł. Na pierwszej stronie, pod tekstem uchwały Rady Najwyższej Narodowej, widniały orzeł biały i Pogoń oraz symbolika, związana z rewolucją francuską (1798 r.), bastylia, czapka frygijska, łańcuchy. Celem produkcji tych biletów było pokrycie wydatków powstańczych. Emisja nie była duża. Kiedy powstanie upadło, bilety straciły ważność.

Powiedzieliśmy sobie o powstaniu pierwszych polskich pieniędzy papierowych, a kiedy powstał pierwszy polski bank centralny. Było to w roku 1828. Car Rosji Mikołaj I, będąc także władcą Królestwa Polskiego, w 1828 r. podpisał dekret o powołaniu Banku Polskiego. Jego działalność miała służyć industrializacji Królestwa. Szczególne znaczenie dla gospodarki miały udzielane przez Bank Polski kredyty długoterminowe na rozbudowę dróg, kolei, górnictwa, hutnictwa i włókiennictwa. W tej Sali możecie państwo zobaczyć na mapie, jakie inwestycje poczyniono w XIX wieku w Królestwie Polskim np. kanał augustowski, warzelnia soli w Ciechocinku, fabryka lnu w Żyrardowie. Po upadku powstania listopadowego, Wraz z postępującą rusyfikacją Królestwa Polskiego ogranicza się działalność Banku Polskiego. Zostaje zlikwidowany w 1886 r., po 60 latach działalności, zaś jego majątek przejmuje rosyjski Bank Państwa.

Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa to bank emisyjny utworzony w 1916 roku przez władze okupacyjne w Generalnym Gubernatorstwie Warszawskim. Emitował marki polskie w latach 1917 - 1923. Początkowo jako filia niemieckiego banku zaczyna emitować marki polskie, natomiast po odzyskaniu przez Polskę niepodległości PKKP dalej funkcjonowało, marki polskiej dalej były w obiegu, aż do reformy Władysława Grabskiego w 1924 rok. Po zakończeniu I wojny światowej Polacy stanęli przed trudnym zadaniem uporządkowania chaosu monetarnego i poradzenia sobie z problemami gospodarczymi i z rosnącą inflacją. W 1919 roku pojawiły się rozmowy nad tym jak nazwać polską walutę. Józef Piłsudski zaproponował nazwę lech, inne propozycje, które padały to sarmata, polon, kościuszko. Ostatecznie wybrany został złoty. Co ważne dopiero teraz, po raz pierwszy polski złoty dzielił się na 100 groszy. Natomiast wobec braku instytucji skarbowych postanowiono przez pewien czas tolerować w obiegu pieniądz zaborczy. Czekano aż do 1924 roku. Na mocy ustawy z 1924 roku został powołany Bank Polski SA i został wprowadzony do obiegu złoty polski.

Wejdźmy do środka. Tutaj mamy zdjęcia prezesów, mamy Stanisława Karpińskiego jako pierwszy prezes Banku Polskiego SA i ostatni Edward Drożniak, jednocześnie pierwszy prezes utworzonego w 1945 roku NBP.

W sekreterze prezentujemy przedmioty należące do Władysława Grabskiego, odpowiedzialnego za reformę z 1923 roku o której już wcześniej wspominałam.

Przyjrzymy się dalszym losom banku centralnego. Wybuch II wojny światowej zmusił władze Banku Polskiego SA do opuszczenia kraju. Ewakuują się najpierw do Paryża, a gdy Niemcy napadają Francję – do Londynu. Wywożą dokumentację, matryce do druku pieniędzy oraz złoto. Działalność Banku w czasie pobytu w Londynie koncentruje się na finansowaniu wydatków rządu polskiego. Ponadto władze Banku przygotowują się do wznowienia działalności po wojnie, np. drukują bilety, które mają wejść do obiegu po powrocie do kraju.

Natomiast Narodowy Bank Polski zostaje powołany w 1945 roku. Z początku miał pełnić takie same funkcje jak swój poprzednik, czyli Bank Polski SA. Szybko jednak rola NBP została zmieniona pod wpływem prowadzonej przez państwo gospodarki nakazowo-rozdzielczej. W 1946 r. powierzono NBP kontrolę finansową i bezpośrednie finansowanie górnictwa, hutnictwa i przemysłu włókienniczego. Jednocześnie udzielał kredytów i gromadził oszczędności zwykłych obywateli. W efekcie złoty sprowadzony został do waluty wewnętrznej, niewymienialnej na inne waluty, a często z trudem wymienialnym na towary, co było przyczyną nieustannych braków, słynnych pustych półek i kolejek. Zbliżenie złotego do świata prawdziwego pieniądza nastąpiło dopiero pod koniec lat osiemdziesiątych. W 1997 r. doszło do istotnych zmian, wynikających z nowej Konstytucji. Zapewniła ona mocną pozycję Narodowego Banku Polskiego w systemie instytucji publicznych, zapewniając m.in. niezależność od wpływów politycznych. Powołano także Radę Polityki Pieniężnej oraz Komisję Nadzoru Bankowego, która sprawować miała nadzór nad bankami komercyjnymi. Realizację nadzoru przekazano Generalnemu Inspektoratowi Nadzoru Bankowego, wydzielonemu w strukturze NBP.

Pomysłodawcą naszego centrum był Sławomir Skrzypek, prezes Narodowego Banku Polskiego w latach 2007-2010 , który był też z zamiłowania numizmatykiem. I teraz przejdziemy sobie do gabinetu numizmatyka właśnie.

Gabinet numizmatyka

Znajdujemy się teraz w pomieszczeniu stylizowanym na XIX wieczny gabinet numizmatyka. Prezentujemy w nim kolekcję najcenniejszych monet i medali polskich znajdujących się w zbiorach NBP. Przy wejściu po prawej stronie widzieli państwo kopię XVII wiecznej zbroi husarskiej. Tutaj natomiast znajduje się bardzo ciekawy eksponat, jest to szafka numizmatyczna, biedermeierowska medaliera, służąca do przechowywania medali i monet. Pochodzi ona z okresu Księstwa Warszawskiego.

Za chwilę wejdziemy do miejsca, w którym zaprezentowana jest wyjątkowa kolekcja obejmująca ponad 800 polskich monet (począwszy od X w. kończąc na I połowie XIX w.). Jest to tzw. pudełko numizmatyka. A w środku pokażę państwu najbardziej interesujące monety. Zapraszam.

Jeżeli państwo ustawią się twarzą na wprost, przodem do pierwszej gabloty i spojrzycie na monetę w lewym górnym rogu to zobaczycie jedną z najstarszych polskich monet. Pierwszym władcą, który wybija w Polsce monety był Bolesław Chrobry. Moneta, którą oglądacie była wybita najprawdopodobniej w okolicach zjazdu gnieźnieńskiego w roku 1000. Jest to moneta, na której po raz pierwszy w dziejach, pojawia się nazwa Polska. W języku łacińskim jest to princes polonie – książę polski. Na monecie mamy wizerunek pawia. Symbol nieśmiertelności, powiązany również z męczeńską śmiercią św. Wojciecha, pierwszego polskiego męczennika. Paw jest też symbolem chrześcijaństwa.

I jest to moneta, którą państwo doskonale znacie. Otóż znajduję się ona na banknocie 20 zł.

W kolejnej części pokażę wam najcenniejszą z naszych monet. Jej cena wynika przede wszystkim z tego, że jest to duża, złota moneta. Portugał z czasów panowania Zygmunta III Wazy. Warto zwrócić uwagę na interesującą nazwę monety. W XVI wieku Portugalia była jednym z dwóch krajów, które jako pierwsze wyruszyły na wyprawy geograficzne. Portugalia i Hiszpania przywoziła ze swoich kolonii olbrzymie ilości złota i srebra do Europy. Napływ kruszcu spowodował, że w Portugalii zaczęto wybijać duże, złote monety. A w Polsce pojawiły się one w czasach panowania Zygmunta Augusta i nazywano je portugałami. Gdyby podobna do tej moneta została wystawiona na aukcję mogłaby osiągnąć cenę do 1,5 mln złotych.

Warto zwrócić uwagę na monety, które były wybijane tylko przy specjalnych okazjach. Są to donatywy, którymi witano władców odwiedzających poszczególne miasta. Mamy tutaj w gablocie donatywę Władysława IV. Ta moneta została ofiarowana królowi przez miasto Gdańsk. Najczęściej na tych monetach na awersie znajdzie się portret władcy, a na rewersie panorama miasta. Monety nie były przeznaczone do obiegu. Bardzo często były oprawiane i pełniły funkcję ozdoby.

I zanim przejdziemy do kolejnej Sali chciałam państwu jeszcze pokazać monety rosyjsko-polskie. Zostały one wprowadzone do obiegu w Królestwie Polskim ukazem carskim z 1832 r. Był to element represji po powstaniu listopadowym. Zapoczątkowało to procesu unifikacji systemów monetarnych Królestwa i Rosji. Przyjrzyjcie się im państwo dokładnie. Zwróćcie uwagę na nominał oznaczony w dwóch walutach i przeliczniku 1 złoty = 15 kopiejek; oraz na godło rosyjskie. Jedynym polskim napisem był nominał wyrażony w złotych.

Zaproszę państwa do skarbca, gdzie pokażę kolekcję złotych monet pochodzących z całego świata.

Skarbiec

Jesteśmy w pomieszczeniu skarbcowym, w tej części pokazujemy jak chroniony jest dostęp do drogocennych przedmiotów przechowywanych w skarbcu. Przed nami są duże drzwi skarbcowe, jest to makieta. Prawdziwe drzwi skarbcowe nie mogłyby być przeszklone, ponieważ osłabiło by to jego parametry. Natomiast w tym przypadku, chcieliśmy pokazać państwu od środka działanie mechanizmu zamka ryglowego. Za chwilę zakręcę z tyłu kołem, a państwo będą mogli zaobserwować pracę kół zębatych oraz wysuwające i chowające się bolce zewnętrzne. Gdybyśmy chcieli zamknąć te drzwi to mamy tutaj zawiasy i wtedy bolce wchodzą w wolne przestrzenie. Wejdźmy do środka. Przechodząc przez kratę znajdującą się przy drzwiach skarbcowych wchodzimy do pomieszczenia skarbcowego. Znajdują się tu skrytki depozytowe, wykorzystywane w bankach komercyjnych do przechowywania cennych przedmiotów. Na środku w specjalnej gablocie znajduje się sztaba złota. Sztaba o masie 406 uncji trojańskich (ok. 12,5 kg, bo 1 uncja trojańska=31,1 g jest wykonana z czystego złota,). Jest to autentyczna, certyfikowana sztaba złota, wykorzystywana w rozliczeniach międzybankowych. Na sztabie mamy informację o próbie złota, o wadze, numer seryjny sztaby i pieczęć mennicy. Polska ma spore rezerwy złota. Jest to 450 ton. Jeśli zastanawiają się państwo czy to dużo, to znajdujemy się obecnie w pierwszej dziesiątce państw europejskich i na 14 miejscu państw na świecie wśród banków centralnych. Największe zapasy złota posiadają Stany Zjednoczone – 8 tys. t. Na drugim miejscu są Niemcy, z rezerwami na poziomie 3,3 tys. t oraz Międzynarodowy Fundusz Walutowy, który posiada 2,8 tys. t złota. Część złota przechowywana jest w skarbcach NBP, a cześć znajduje się w skarbcach Banku Anglii. Wartość sztaby zależy od kursu złota, a kurs złota jest płynny. Ceny złota są ustalane dwa razy dziennie na sesjach elektronicznych z udziałem największych instytucji i banków

handlujących złotem. Złoto jest towarem notowanym na giełdzie. Na dzień dzisiejszy nasza sztaba złota jest warta ponad 4 miliony złotych. Dokładna wartość widoczna jest na ekranie, proszę spojrzeć. Proszę państwa za chwilę pozwolę państwu dotknąć i podnieść tą sztabę.

W gablotach obok mają państwo przykłady monet bulionowych, inwestycyjnych przeznaczonych dla ludzi chcących zabezpieczyć swoje pieniądze przed utratą wartości. Dlaczego monety bulionowe? Bulionowe od francuskiego bullion określenia oznaczającego złoto lub srebro w sztabach. W złoto inwestuje się w dłuższym okresie. Najbardziej znaną monetą bulionową świata jest południowo afrykański Krugerrand. Nazwa pochodzi od nazwiska prezydenta RPA Paula Krugera oraz waluty RPA Rand. Zwróćcie uwagę państwo, że ma lekko pomarańczowy odcień w porównaniu chociażby do monety z liściem klonowym. Ponieważ złoto jest miękkie, potrzebny jest dodatek innego metalu, w tym przypadku miedzi. Krugerrand był pierwszą monetą inwestycyjną.

Inne znane monety inwestycyjne na świecie to chociażby monety amerykańskie, Double Eagle, złota moneta o nominale 20 dolarów. Na awersie wizerunek kroczącej wolności, czyli miss liberty. Moneta była kiedyś uznana za najpiękniejszą monetę świata. Warto też zwrócić uwagę na jedną z najbardziej popularnych złotych monet w Europie, czyli Filharmoników wiedeńskich. Jest to moneta 2 uncjowa, z bogatą ikonografią. Nazwa pochodzi od jednej z najbardziej uznanych orkiestr świata. Jest to jedyna europejska moneta denominowana w euro.

Polacy również mają swoje monety inwestycyjne. Są to bieliki. Na monecie orzeł bielik mamy oznaczenie wagi. Jeżeli chcieliby państwo zakupić taką monetę, najbezpieczniej jest kupić ją w oddziałach NBP, czyli prosto od emitenta.

Transport Zapraszam Państwa dalej za mną. W tym miejscu pokazujemy w jaki sposób wartości pieniężne są przewożone. Widać tu wnętrze bankowozu oraz gablotę z wyposażeniem konwojentów bankowych. W gablocie pokazano jaką objętość zajmuje 1 mln złotych w banknotach o nominale 10 zł. Waga tych banknotów to około 70 kg. Gdybyśmy mieli tu banknoty o nominale 500 zł (wprowadzony w 2017 r.), zajmowałyby one znaczenie mniej miejsca i ważyłyby 2 kg. Banknoty są drukowane w PWPW, a monety wybijane w Mennicy polskiej, potem przyjeżdżają do NBP, a dopiero potem są takimi bankowozami transportowane są do banków. Podczas transportu, zwróćcie państwo uwagę, pieniądze są przechowywane w takich oto pudełkach. Mamy tutaj informację o banknocie: pierwsza cyfra nominału, druga cyfra wskazuje na ilość zer. Mamy też inne oznaczenia, np. pomarańczowy kolor to 200 zł. Na pudełko jest informacja o ilości banknotów znajdujących się w środku. W jednym pudełku może znajdować się tylko jeden rodzaj banknotów, nie mieszamy nominałów.

Przejdziemy teraz do laboratorium, gdzie porozmawiamy o zabezpieczeniach polskich banknotów.

Laboratorium autentyczności W laboratorium dowiecie się państwo jakie są rodzaje zabezpieczeń banknotów oraz sposoby ich weryfikacji. Gabloty, które widzicie zawierają banknoty, które uległy zniszczeniu wskutek niewłaściwego przechowywania lub wskutek wypadku losowego np.: banknoty spalone, podarte, zbutwiałe itp. W Polsce nie wolno świadomie niszczyć banknotów. W tym momencie może nam przyjść do głowy pytanie, jak postępować w przypadku posiadania banknotów zniszczonych. Otóż można taki banknot wymienić. Banknot, który zachował ponad 75 procent pierwotnej powierzchni bank wymieni za jego pełną wartość nominalną. Jeśli chcemy wymienić banknot, który zachował od 45% do 75% pierwotnej powierzchni, to otrzymamy za niego połowę jego wartości nominalnej. Za chwilę pokażę państwu na przykładzie banknotu 20 zł, jak w prosty sposób rozpoznać fałszywy banknot. Przy pomocy urządzeń emitujących światło białe oraz ultrafioletowe sprawdzimy autentyczność banknotu. Mamy znak wodny, czyli powtórzony wizerunek władcy, nitkę zabezpieczającą oraz recto verso efekt przeźrocza. Ważne jest by sprawdzić czy na banknocie są te wszystkie 3 zabezpieczenia. Zobaczmy teraz zabezpieczenia widoczne w świetle ultrafioletowym, jest to kwadratowe okienko z widocznym nominałem 20 zł oraz podświetlone wybrane elementy. Oprócz tego, dotykajmy i sprawdzajmy jakość papieru i jego strukturę. Na banknocie mamy druk wypukły, dzięki czemu osoby niewidome są w stanie rozpoznać nominał. Inne zabezpieczenia banknotów to farba zmienna optycznie, złota folia i mikrodruk.

To NBP w ramach pełnionej przez siebie funkcji emisyjnej dba o odpowiednie zabezpieczenie znaków

pieniężnych przed fałszowaniem. Za fałszerstwa grozi kara od 5 do 25 lat pozbawienia wolności. Idziemy dalej.

Wojny

W tej części pokazujemy w jaki sposób wojny oddziałują na pieniądz. Pierwsza sala poświęcona jest I wojnie światowej. Po wejściu do środka mamy czuć się niepewnie; niepokój mogą budzić białe bryły ścian. Całość tworzy wrażenie przytłoczenia ówczesną sytuacją. Podczas pierwszej wojny światowej na ziemiach polskich szczególnie skomplikowana jest sytuacja walutowa. W obiegu znajdują się środki płatnicze trzech państw zaborczych: Rosji, Austrii i Niemiec . Warto zwrócić uwagę na gablotę ukrytą za ścianą ze szkła, w której znajdują się pieniądze obiegające na ziemiach polskich. Są to: ruble rosyjskie, austriackie korony i niemieckie marki; A na górze ruble wschodnie i marki wschodnie. Były to pieniądze wprowadzone przez Niemców na okupowanych terytoriach północno-wschodniej części byłego zaboru rosyjskiego. Po zakończeniu działań wojennych sytuacja ekonomiczna ulega pogorszeniu. Codziennością w krajach objętych działaniami wojennymi i na terenach okupowanych stają się niedobory towaru i kartki na artykuły pierwszej potrzeby. Rolnictwo podlega rabunkom i rekwizycji. Wojna powoduje duże straty w przemyśle. Z powodu ogromnych strat materialnych i wojennych zniszczeń wkrótce możemy zaobserwować zjawisko inflacji, które w roku 1923 roku przeradza się w hiperinflację, co zostało zaznaczone na wykresie czerwoną linią na ścianie. Płaca, która w styczniu 1923 r. wystarcza na utrzymanie rodziny, w grudniu pozwala jedynie na

zakup paczki papierosów.

II wojna światowa rozpoczyna się ważnym wydarzeniem związanym z ewakuacją złota należącego do Banku Polskiego SA...

W obliczu agresji niemieckiej, polskie rezerwy złota o łącznej wadze około 79 ton, zostają przewiezione na wschód. Do ewakuacji złota w kierunku granicy z Rumunią zaangażowane zostają wszelkie dostępne środki transportu, m.in. warszawskie autobusy miejskie. W gablocie na fotografii widzimy Halinę Konopacką, która również brała udział w akcji ewakuacji złota i siedziała za kierownicą jednego z pojazdów transportujących złoto. Konopacka była polską złotą medalistka olimpijską w rzucie dyskiem.

Wracając do naszej opowieści, co działo się dalej, od granicy rumuńskiej niemal cały ładunek przewożony jest koleją do czarnomorskiego portu w Konstancy. Stąd większość kruszcu zostaje przetransportowana drogą morską do Stambułu, a następnie koleją do Bejrutu. Później, na pokładzie francuskiego krążownika, złoto trafia do Tulonu, skąd zostaje przewiezione do oddziału Banku Francji w Nevers. Po kapitulacji Francji w 1940 r., złoto Banku Polskiego załadowane do 1208 skrzyń, zostaje skierowane w głąb afrykańskiego lądu – do fortu w Kayes (dziś Republika Mali). Dopiero po opanowaniu Afryki Północno-Zachodniej przez aliantów w 1942 r., władze Banku Polskiego SA mogą przejąć kontrolę nad cennym kruszcem. Złoto zostaje podzielone tak, aby depozyty w Banku Anglii i Banku Federalnym w Nowym Jorku były mniej więcej równe – po ok. 150 mln zł. Reszta zostaje zdeponowana w Banku Kanady w Ottawie. W 1944 r. na okrętach wojennych złoto zostaje przewiezione do USA, do Anglii i Kanady. Dzięki bohaterskiej postawie polskich bankowców i odrobinie szczęścia, które wiele razy im sprzyjało, ewakuacja narodowego skarbu zakończyła się sukcesem.

Po wojnie rządy państw zachodnich przekazują złoto rządowi. kontrolowanemu przez komunistów

Warto jeszcze zwrócić uwagę na gablotę, w której prezentujemy pieniądze z getta łódzkiego. Pieniądze te były potocznie nazywane „chaimkami” lub „rumkami”, od nazwiska przewodniczącego Starszyzny Żydów Chaima Rumkowskiego. Pieniądze te obowiązywały tylko na terenie getta. W ten sposób znacznie utrudniono ludziom zamkniętym w getcie kontakty i szmugiel jedzenia po stronie aryjskiej.

PRL

PRL jest to okres od 1944 roku do 1989 roku. Sala Polska Rzeczpospolita Ludowa podzielona jest na dwie kontrastujące ze sobą części, na górze mamy wymiar propagandowy (filmy z polskiej kroniki) a na dole szarą komunistyczną rzeczywistość. Gospodarka komunistyczna jest to gospodarka nieustannego niedoboru. przykładem tego niedoboru są m.in. kartki żywnościowe. Kartki żywnościowe

zostały wprowadzone w roku 1976 przez Gierka i trwały aż do upadku komunizmu w 1989 roku. W latach 80 system kartkowy był bardzo rozbudowany. Stopniowo poszerzano asortyment towarów dostępnych na kartki. W tej gablocie zobaczycie państwo kartki na mięso, cukier, proszek do prania, na papierosy, na czekoladę, na buty czy na benzynę. Komuniści reglamentowali nie tylko żywność. W czasach komunistycznych nie można było trzymać paszportu w domu. Był obowiązek przechowywania go w urzędzie paszportowym. Gdy otrzymaliśmy zgodę na wyjazd za granicę paszport odbierało się zostawiając w zamian dowód. Po powrocie należało zamienić dowód na paszport.

Upadek komunizmu

Niewydolna gospodarka komunistyczna i nadchodzące zmiany polityczne doprowadziły do upadku komunizmu w Polsce. W komunizmie ludzie byli milionerami, ale to wcale nie oznaczało, że ludzie byli bogaci. Przejawem inflacji były wysokie ceny. Na przykład za podstawowe produkty żywnościowe takie jak chleb płaciło się kilka tysięcy złotych, zarobki w milionach tym bardziej nikogo nie cieszyły. Dlatego w 1995 roku została przeprowadzona denominacja. Jest to rodzaj reformy, która nie ingeruje w kurs pieniądza. Zasada była taka, że stare pieniądze zostały wymienione na nowe w relacji (10 000 :1) 10 tys. starych do jednego nowego złotego. (Nowe pieniądze z serii władcy polscy.) Banknot o najwyższym nominale 2 mln złotych po denominacji, czyli obcięciu 4 zer był wymieniony na 200 zł. Denominacja przebiegła bardzo pomyślnie. Pieniądze stare i nowe były równolegle w obiegu przez 2 lata. A wymiana starych pieniędzy była możliwa aż do 2010 roku. Zwróćcie państwo uwagę na zdjęcie, które znajduje się w gablocie. Pan przyniósł dwa worki pieniędzy i w zamian otrzymał jedynie 10 zł. Jak myślicie, ile banknotów miał w tych workach? Zapraszam państwa na górę.

Giełda i rynki finansowe

Sala giełda i rynki finansowe pokazuje nam jak wygląda obrót pieniędzmi na giełdzie. Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie. Notowania, które państwo widzicie na tikerze, są jak najbardziej aktualne, przesyłane tutaj do nas z 15 minutowym opóźnieniem. GPW została otworzona w 1991 roku w okresie komunistycznym nie działała. Początki były bardzo skromne. Podejdźmy do gabloty, w której znajdują się pamiątki związane z pierwszą sesją giełdową z kwietnia z 1991 roku. W pierwszej sesji wzięło udział tylko 5 firm. Na samym początku pracowano na pożyczonych komputerach. Sesja giełdowa odbywała się tylko raz w tygodniu we wtorki. Od 1994 roku to się zmienia, sesje giełdowe odbywają się codziennie w dni powszednie. Symbolem hossy na giełdzie jest byk. Tak jak widzicie w gablocie mamy statuetkę byka. Natomiast symbolem bessy jest niedźwiedź. Jak widzicie nie mamy w gablocie statuetki niedźwiedzia dlatego, że inwestorzy giełdowi są bardzo przesądni. Lepiej nie zapeszać.

Pierwsze giełdy to były giełdy towarowe. W tej gablocie możecie państwo zobaczyć najpopularniejsze produkty, którymi handluje się na giełdzie. Takie jak złoto (złoto jest też jadalne), kawa, sól, ropa, bawełna itd. Mamy tutaj też dzwon giełdowy, który rozpoczyna i kończy sesję giełdową. Dzieje się to już nawet teraz, mimo że notowania nie odbywają się na parkiecie tylko on-line.

Nowoczesne Systemy Płatnicze

Po drodze warto zwrócić uwagę na datkomat, który coraz częściej pojawia się w przestrzeniach publicznych. W ten sposób można wpłacić np. datek na cele charytatywne.

W tej części poznajemy historię kart płatniczych. Pierwsze karty płatnicze pojawiły się w stanach zjednoczonych już w latach 50. XX wieku. W Polsce pojawiły się dopiero po 1991 roku. Tutaj w gablocie mają państwo przykład i kart płatniczych i różnych przedmiotów służących do płatności bezgotówkowych, zbliżeniowych. Mamy tu również różne terminale płatnicze, pierwsze karty były wypukłe, wprowadzono paski magnetyczne, a później mikroczipy. W dzisiejszych czasach w bankowości bardzo często wykorzystuje się biometrię, chociażby przy autoryzacji transakcji korzystamy z odcisku palca czy funkcji rozpoznawania twarzy, aby szybko potwierdzić swoją

tożsamość i zalogować się do aplikacji banku na telefonie. Na pewno są wśród państwa osoby, które korzystały z płatności blikiem, szybkich bezgotówkowych płatności mobilnych.

Duże kontrowersje wzbudza implant płatniczy, który można wszczepić pod skórą. Jest całkowicie bezpieczny, wykonany z biopolimeru, czyli plastiku medycznego. Działa na zasadzie płatności zbliżeniowej.

Unie walutowe i gospodarcze

Sala Unie walutowe i gospodarcze opowiada o międzynarodowej integracji gospodarczej. Tutaj w gablocie mamy przykłady banknotów i monet euro, które weszły do obiegu w 2002 roku. Na banknotach znajdują się elementy stylów architektonicznych, które są związane z poszczególnymi okresami w dziejach historii architektury. Od starożytności do współczesności. Gdybyście chcieli państwo zobaczyć gdzieś w Europie ten konkretny most czy portal, nie będzie to możliwe. Ponieważ wszystkie te elementy mają charakter symboliczny.

Jeśli chodzi o monety, monety euro mają część wspólną i stronę narodową. Na stronie wspólnej mamy po prostu nominał. O tym co umieścić na stronie narodowej, decydują już poszczególne kraje, np. na monetach greckich znajduje się słynna ateńska sówka, na włoskiej mamy człowieka witruwiańskiego. Polecam państwu przy najbliższej okazji, np. wyjazd za granicę, przyjrzeć się waszym monetom i odkryć ich różnorodność po stronie narodowej.

Płatności zbliżeniowe coraz bardziej się rozwijają, można płacić przy pomocy telefonu, zegarka, wspominaliśmy o implantach płatniczych itd. Mimo wszystkich tych udogodnień jest jeszcze grupa ludzi, która jest wciąż przywiązana do gotówki. Dlatego chciałabym zaprosić teraz państwa do Sali, w której pokażę, jak wygląda produkcja pieniądza.

Twórca pieniądza i produkcja pieniądza

Projektantem obecnych polskich banknotów obiegowych z serii Władcy polscy jest Pan Andrzej Heidrich. Oprócz tego zaprojektował jeszcze serię banknotów Wielcy Polacy. Zmarł w 2019 roku w wieku 91 lat. Był wybitnym grafikiem, którego prace zna każdy dorosły Polak. Pan Andrzej przy projektowaniu posługiwał się narzędziami, które mają państwo tutaj w gablocie są to: kredki akwarelowe, ołówki, linijki. Projekty wykonywał zawsze w powiększeniu 1,5x, możecie przyjrzeć się im bliżej w tej gablocie. Robił to po to, aby dopracować wszystkie detale, żeby też pozostawić miejsce na same zabezpieczenia. Widzicie, że projekty mogą się z czasem zmieniać. Decyzja o tym co wejdzie do obiegu należy do Narodowego Banku Polskiego. W tej gablocie znajdują się wszystkie banknoty z serii Władcy polscy, łącznie z najnowszym projektem banknotu o nominale 500 zł z 2017 zł, z Janem III Sobieskim i pałacem w Wilanowie. Banknot zaprojektował Andrzej Heidrich.

Zapraszam państwa dalej. W tej części pokazujemy banknoty kolekcjonerskie. Zdajecie sobie państwo sprawę, że banknoty kolekcjonerskie, które mają przecież nominały, są pełnoprawnym środkiem płatniczym w Polsce, podobnie jak banknoty obiegowe. Oznacza to, że można takimi banknotami normalnie płacić w sklepie. Natomiast jest to kompletnie nieopłacalne. Pierwszym banknotem kolekcjonerskim był banknot z Janem Pawłem II. Warto też zwrócić uwagę na banknot z Józefem Piłsudskim, który upamiętnia setną rocznicę utworzenia legionów polskich. Jest to jedyny polski banknot wykonany na podłożu polimerowym, czyli plastikowym. Polimery mają charakterystyczne przezroczyste okienko, w które wklejony jest obrazek holograficzny. W tym przypadku jest to hologram przedstawiający wizerunek Belwederu. Są droższe w produkcji od banknotów drukowanych na zwykłym podłożu. Tradycyjnie polskie banknoty są produkowane na papierze, a głównym składnikiem tego papieru jest widoczna tutaj w gablocie bawełna, włókna bawełniane. Produkcja odbywa się w Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych w skrócie PWPW. Narodowy Bank Polski zleca również Mennicy polskiej produkcję monet kolekcjonerskich i okolicznościowych. W tej gablocie prezentujemy monety związane z dwoma ważnymi rocznicami, odzyskaniem niepodległości przez Polskę oraz stuleciem złotego. Warto zwrócić uwagę na monetę w kształcie kuli, która wyróżnia się oryginalną

formą i nominałem. Zarówno monety jak i banknoty kolekcjonerskie mogą mieć nietypowy nominał np. 2018. Zwróćcie państwo uwagę na dosyć ciekawą i nietypową monetę, moneta upamiętniająca polskie banknoty obiegowe z serii Władcy polscy w kształcie małego banknotu. Pamiętajmy, że są to monety kolekcjonerskie wykonane z metali szlachetnych, ze złota i srebra. Moglibyśmy się nimi posługiwać i zapłacić nimi zgodnie z nominałem, ale bylibyśmy stratni.

Mamy też w gablocie monety wykonywane na zlecenie innych banków, dlatego że mennica Polska świadczy swoje usługi nie tylko na rzecz NBP, ale realizuje również zamówienia z różnych państw świata. Ma do tego odpowiednie przygotowanie, narzędzia, wiedzę i technologię. Zarówno banknoty jak i monety bardzo często wygrywają nagrody za innowacje technologiczne albo za projekt, który ma wybitne walory artystyczne.

Pokażę państwu w jaki sposób wygląda projektowanie monety. Projekt zaczyna się od zebrania inspiracji, a następnie przeniesienie ich na kartkę. I stworzenia wstępnych szkiców. Potem gotowy projekt trzeba wykonać w plastelinie, ponieważ plastelina jest plastyczna i pozwala na naniesienie poprawek. Potem trzeba wykonać 2 odlewy gipsowe dla każdej strony monety. Pierwszy odlew to tzw. negatyw, jest on lustrzanym odbiciem, projektant przy pomocy takich narzędzi dentystycznych oczyszcza odlew, usuwa nadmiar gipsu. Po to by wykonać następną, tym razem prawidłową wersję monety już w pozytywie. Znowu projektant pracuje w dużym 5 krotnym powiększeniu, zwróćcie państwo uwagę na średnicę takiego krążka. Aby dopracować wszystkie detale w tej pracy pomocna jest lupa. Po oczyszczeniu mamy prototyp monety. Następnie trzeba go zmniejszyć, kiedyś robiono to w maszynach redukcyjnych, dziś skanuje się komputerowo. Na podstawie prototypu monety tworzone są stemple. Powyższy proces można nazwać metodą tradycyjną. Obecnie projekty monet tworzone są często w specjalistycznym oprogramowaniu, za pomocą którego można tworzyć obrazy 3D bez użycia modelu gipsowego. Kolejny etap to produkcja. Przygotowane stemple zostają dostarczone pracownikom obsługującym maszyny tłoczące. Monety są wybijane. Na każdym etapie produkcji monety i numizmaty podlegają kontroli jakości.

Dziękuję państwu, miło było mi państwa gościć.

Zapraszam jeszcze za mną, zejdziemy sobie razem do szatni.